© À. Ã. Äóíàåâ.
Èíòåðíåò-ïóáëèêàöèÿ. Âñå ïðàâà çàùèùåíû. Ëþáàÿ ïåðåïå÷àòêà, âêëþ÷àÿ ýëåêòðîííûå
ôîðìû è ïóáëèêàöèè â èíòåðíåòå, áåç ïèñüìåííîãî ñîãëàñèÿ àâòîðà çàïðåùåíà.
Ðåöåíçèÿ îïóáëèêîâàíà òàêæå
íà ñàéòå http://patriarchia.ru/db/text/331353.html
(ñîäåðæàíèå êíèãè äàíî íà ýòîì ñàéòå â
âèäå íåðàñïîçíàííûõ èçîáðàæåíèé)
À. Ã. Äóíàåâ
Ðåöåíçèÿ
íà êíèãó:
Ïðï. Ìàêñèì Èñïîâåäíèê. Ïèñüìà /  ïåð. Åãîðà Íà÷èíêèíà. — ÑÏá.: Èçä.
Ñàíêò-Ïåòåðáóðãñêîãî óíèâåðñèòåòà; Ðóññêàÿ Õðèñòèàíñêàÿ ãóìàíèòàðíàÿ àêàäåìèÿ,
2007.— 285 ñ. (Âèçàíòèéñêàÿ ôèëñîîôèÿ. Ò. 2; Smaragdos Philocalias). — Òèðàæ
1000 ýêç. — ISBN 978-5-288-04379-6
ÑÎÄÅÐÆÀÍÈÅ
Îò
ñîñòàâèòåëÿ |
|
11 |
Æ.-Ê.
Ëàðøå. |
Î ïèñüìàõ ñâÿòîãî Ìàêñèìà |
15 |
I. |
Çíà÷åíèå ïèñåì |
17 |
II. |
Õðèñòîëîãè÷åñêèå ïèñüìà |
18 |
1. |
Ââåäåíèå |
18 |
2. |
Õðèñòîëîãèÿ Ñåâèðà Àíòèîõèéñêîãî è åãî ó÷åíèêîâ |
18 |
3. |
Âçãëÿä Ìàêñèìà íà õðèñòîëîãèþ Ñåâèðà |
20 |
4. |
Çàùèòà ïðàâîñëàâíî õðèñòîëîãèè ÷åðåç êðèòèêó
õðèñòîëîãèè ìîíîôèçèòñêîé |
25 |
à) |
Äâå ïðèðîäû Õðèñà è èõ ñîõðàíåíèå ïîñëå ñîåäèíåíèÿ |
26 |
á) |
Ñóùåñòâóþò äâå ïðèðîäû, à íå îäíà |
27 |
â) |
Ïðàâîñëàâíûé ñìûñë âûðàæåíèÿ ñâÿòîãî Êèðèëëà
«åäèíàÿ ïðèðîäà Áîãà-Ñëîâà âîïëîùåííàÿ» |
27 |
ã) |
Èïîñòàñíîå ñîåäèíåíèå ïðèðîä |
28 |
ä) |
Õðèñòîñ íå ÿâëÿåòñÿ îäíîé ñîñòàâíîé ïðèðîäîé |
29 |
å) |
Ñîñòàâíàÿ èïîñòàñü Õðèñòà |
30 |
æ) |
«Ïðèðîäû, èç êîòîðûõ, â êîòîðûõ è êîòîðûå åñòü
Õðèñòîñ» |
31 |
ç) |
Îáùåíèå èäèîì |
33 |
è) |
×åëîâå÷åñêàÿ ïðèðîäà Õðèñòà âîèïîñòàçèðîâàíà |
33 |
5. |
Ñìûñë Ïèñüìà XIX |
|
III. |
Ïèñüìî II, ê êóáèêóëàðèþ Èîàííó î ëþáâè |
34 |
IV. |
Îñîáåííûé èíòåðåñ êîòîðûé ïðåäñòàâëÿþò äðóãèå
ïèñüìà |
39 |
V. |
Àäðåñàòû ïèñåì è áèîãðàôè÷åñêèå è èñòîðè÷åñêèå
ñâåäåíèÿ î íèõ |
43 |
ÏÐÅÏÎÄÎÁÍÛÉ ÌÀÊÑÈÌ ÈÑÏÎÂÅÄÍÈÊ.
ÏÈÑÜÌÀ
Ïðåäèñëîâèå ïåðåâîä÷èêà |
71 |
Óñëîâíûå îáîçíà÷åíèÿ |
74 |
ÏÈÑÜÌÀ, ÂÎØÅÄØÈÅ Â ÑÎÁÐÀÍÈÅ Ô.
ÊÎÌÁÅÔÈÑÀ
Ïèñüìî
I. |
Ñëîâî óâåùåâàòåëüíîå â âèäå ïèñüìà. Ðàáó Áîæèåìó
ãîñïîäèíó Ãåîðãèþ, ïðåáëàãîñëîâåííîìó íàìåñòíèêó
Àôðèêè |
75 |
Ïèñüìî
Ï. |
Êóáèêóëàðèþ Èîàííó î ëþáâè |
91 |
Ïèñüìî
III. |
Òîìó æå |
100 |
Ïèñüìî IV. |
Òîìó æå, î ïå÷àëè ïî Áîãó |
102 |
Ïèñüìî
V. |
Êîíñòàíòèíó |
106 |
Ïèñüìî
VI. |
Ñâÿòåéøåìó è áëàæåííåéøåìó àðõèåïèñêîïó Èîàííó î
òîì, ÷òî äóøà áåñòåëåñíà |
108 |
Ïèñüìî
VII. |
Ïðåñâèòåðó Èîàííó î òîì, ÷òî äóøà è ïîñëå ñìåðòè
ñîõðàíÿåò äåéñòâèå ìûñëèè íå
óòðà÷èâàåò íè îäíîé èç ñâîèõ åñòåñòâåííûõ
ñïîñîáíîñòåé |
113 |
Ïèñüìî
VIII. |
Òîìó æå |
117 |
Ïèñüìî
IX. |
Ïðåñâèòåðó è èãóìåíó Ôàëàññèþ |
120 |
Ïèñüìî
X. |
Êóáèêóëàðèþ Èîàííó |
122 |
Ïèñüìî
XI. |
Èãóìåíüå î ìîíàõèíå, âûøåäøåé èç ìîíàñòûðÿ è
ðàñêàÿâøåéñÿ |
125 |
Ïèñüìî
XII. |
Êóáèêóëàðèþ Èîàííó î ïðàâûõ äîãìàòàõ Öåðêâè Áîæèåé
è ïðîòèâ åðåòèêà Ñåâèðà |
129 |
|
Èçëîæåíèå
ïðàâîãî èñïîâåäàíèÿ |
133 |
|
Î
ðàçëè÷èè è î òîì, êàê ñëåäóåò áëàãî÷åñòèâî èñïîâåäîâàòü äâå ïðèðîäû âî Õðèñòå
ïîñëå èõ ñîåäèíåíèÿ |
134 |
|
Èíà÷å î òîì æå |
135 |
|
Î
òîì, ÷òî ÷èñëî è íå ðàçäåëÿåò, è íå ðàçäåëÿåòñÿ, è ïî ñâîåé ñóòè âîâñå
íå âíîñèò ðàçäåëåíèÿ â òî, ê ÷åìó ïðèëàãàåòñÿ |
137 |
|
Êàê áëàãî÷åñòèâî óïîòðåáëÿòü ÷èñëî äëÿ
èçúÿâëåíèÿ ðàçëè÷èÿ |
139 |
|
Êàê
ñëåäóåò ïîíèìàòü èçðå÷åíèå ñâÿòîãî Êèðèëëà â ïîñëàíèè Ñóêêåíñó. È î òîì, ÷òî
ñëîâà «â äâóõ» íå ïðîòèâîðå÷àò óâåðæäàþùèì îäíó âîïëîòèâøóþñÿ
ïðèðîäó Ñëîâà, åñëè íå áðàòü èõ íåáëàãî÷åñòèâî â ñìûñëå Íåñòîðèÿ |
141 |
|
Î
òîì, ÷òî âî Õðèñòå ñóùåñòâóåò ðàçëè÷èå âåùåé, èëè, ñêîðåå, ñóùíîñòåé,
à íå êà÷åñòâ. È î òîì, ÷òî âñÿêîå ðàçëè÷èå ïî íåîáõîäèìîñòè
íåïðåìåííî ïðèâíîñèò ñ ñîáîé êîëè÷åñòâî òåõ ñóùíîñòåé, ê êîòîðûì
îòíîñèòñÿ, à êîëè÷åñòâî — âûðàæàþùåå åãî ÷èñëî, áóäü êîëè÷åñòâî
íåïðåðûâíûì èëè ðàçäåëüíûì |
143 |
|
Î
òîì, ÷òî íåáëàãî÷åñòèâî ãîâîðèòü, áóäòî Õðèñòîñ — îäíà ñîñòàâíàÿ
ïðèðîäà, è ïðîòèâíî èñòèíå |
145 |
|
Î
ñîñòàâíîé èïîñòàñè |
146 |
|
Êðàòêîå
îïðîâåðæåíèå âîçðàæåíèÿ Ñåâèðà ïðîòèâ âûðàæåíèÿ «â äâóõ» |
147 |
|
Êðàòêîå
èñòîëêîâàíèå ñëîâ ïðàâîãî èñïîâåäàíèÿ î Õðèñòå ïî ó÷åíèþ ñîáîðíîé
Öåðêâè |
151 |
Ïèñüìî
XIII. |
Êðàòêîå ñëîâî ê èëëþñòðèþ Ïåòðó ïðîòèâ ó÷åíèÿ Ñåâèðà |
157 |
|
Áîëåå
åñòåñòâåííîå ðàññóæäåíèå î ÷èñëå |
158 |
|
Áîëåå
ñòðîãîå ðàññóæäåíèå î ðàçëè÷èè è êîëè÷åñòâå è î èõ áëàãî÷åñòèâîì èñïîâåäàíèè |
159 |
|
Î
òîì, ÷òî êîùóíñòâåííî óòâåðæäàòü, áóäòî Õðèñòîñ — ïðîñòî
îäíà ïðèðîäà |
160 |
|
Áîëåå
ñòðîãîå ðàññóæäåíèå î ñëîæíîé ïðèðîäå è å¸ ëîãîñå, è î
íå÷åñòèè, óòâåðæäàþùèõ, áóäòî Õðèñòîñ — îäíà ñëîæíàÿ ïðèðîäà |
161 |
|
Î
òîì, ÷òî óòâåðæäàþùèé, ÷òî ïîñëå ñîåäèíåíèÿ Õðèñòîñ åñòü Áîã è ÷åëîâåê,
íåîáõîäèìî äîëæåí èñïîâåäîâàòü ïîñëå ñîåäèíåíèÿ è ñîîòâåòñòâóþùèå ýòèì
èìåíîâàíèÿì ïðèðîäû, åñëè æåëàåò ïðàâî âåðèòü |
164 |
|
Î
âûðàæåíèè «â äâóõ», è áëàãî÷åñòèâîå èñïîâåäàíèå åäèíîé âîïëîòèâùåéñÿ ïðèðîäû
Ñëîâà ïî ó÷åíèþ Îòöîâ, è îòðèöàíèå åäèíîé ñëîæíîé ïðèðîäû |
165 |
|
Ðàññóæäåíèå
î ñëîæíîé èïîñòàñè, îñíîâûâàþùååñÿ áîëåå íà ïðèðîäå, è
òî÷íîå äîêàçàòåëüñòâî òîãî, ÷òî èñïîâåäóþùèå åäèíóþ ñëîæíóþ
èïîñòàñü Õðèñòà íå âïàäàþò â òó æå íåëåïîñòü, ÷òî è ãîâîðÿùèå,
áóäòî Õðèñòîñ — åäèíàÿ ñëîæíàÿ ïðèðîäà |
166 |
|
Î òîì,
÷òî ñîåäèíåíèå Áîãà-Ñëîâà ñ ïëîòüþ ïðîèçîùëî åäèíñòâåííî ïî
ïðèíÿòèþ, òàê ÷òî Îí ïðåäñóùåñòâîâàë è ïîæåëàë èñòîùèòüñÿ ðàäè ñîåäèíåíèÿ ñ
ïëîòüþ |
168 |
Ïèñüìî
XIV. |
Òîìó æå ïîñëàíèå ó÷èòåëüíîå |
171 |
Ïèñüìî
XV. |
Îá îáùåì è îñîáîì, òî åñòü î ñóùíîñòèè èïîñòàñè, Êîñüìå, áîãîóãîäíåéøåìó äèàêîíó Àëåêñàíäðèè |
177 |
|
Äîêàçàòåëüñòâî,
îñíîâûâàþùåå áîëåå íà ïðèðîäå è óñòàíàâëèâàþùåå,
÷òî íè÷òî èç ñóùåñòâóþùåãî íå òîæäåñòâåííî èíîìó ïî ñóùíîñòè è èïîñòàñè, à îäíè
âåùè òîæäåñòâåííû ïî ñóùíîñòè, íî
îòëè÷íû èïîñòàñÿìè, äðóãèå æå — òîæäåñòâåííû ïî èïîñòàñè, ïî
ñóùíîñòè æå ñîâåðøåííî îòëè÷íû |
180 |
|
Î
òîì, ÷òî Õðèñòîñ, ïî ñóùíîñòè ñîåäèíÿÿ â Ñåáå êðàéíîñòè îáùíîñòüþ ñ íèìè
Ñâîèõ ÷àñòåé, ñîõðàíèë ðàçëè÷èå ÷àñòåé ìåæäó ñîáîé, à îñîáåííîñòÿìè
÷àñòåé âûêàçàë èïîñòàñíóþ òîæäåñòâåííîñòü öåëîãî, îáùåãî îáåèì |
183 |
|
Î
òîì, ÷òî èïîñòàñíîå îáùåå ÷àñòåé îòãðàíè÷èâàåò öåëîå, òî
åñòü Õðèñòà, îò êðàéíîñòåé, à ñóùíîñòíîå îáùåå ÷àñòåé ñ êðàéíîñòÿìè
ñóùíîñòíî ñâÿçûâàåò ñ êðàéíîñòÿìè Õðèñòà êàê öåëîå |
184 |
|
Î
òîì, ÷òî Õðèñòîñ, ïîëíîñòüþ Áîãîì áóäó÷è è ïîëíîñòüþ ÷åëîâåêîì, â òîì, ÷òî Îí
åñòü, ñîäåðæèò îáùåå è îñîáåííîå, êîòîðûì
ñîåäèíÿåòñÿ ñ êðàéíîñòÿìè è îòëè÷àåòñÿ îò íèõ, ñîåäèíåíèåì êðàéíîñòåé ñ Ñîáîé
óäîñòîâåðÿÿ ñîõðàíåíèå äâóõ ïðèðîä, èç êîòîðûõ ñîñòàâëåí, à îòëè÷èåì
êðàéíîñòåé îò Ñåáÿ óñòàíàâëèâàÿ åäèíñòâî
ñîáñòâåííîé èïîñòàñè |
186 |
|
Êðàòêîå
ðàññóæäåíèå î ðàçëè÷èè, ïîêàçûâàþùåå, ÷òî ñóùíîñòíîå êîëè÷åñòâî
ñîåäèíÿþùèõñÿ âåùåé ñîõðàíÿåòñÿ |
187 |
|
Áîëåå
ïðîñòðàííîå è áîëåå îñíîâûâàþùååñÿ íà ïðèðîäå ðàññóæäåíèå î
ðàçëè÷èè, êîëè÷åñòâå è âûðàæàþùåì èõ ÷èñëå |
187 |
|
Î òîì,
÷òî îòðèöàþùèé òîæäåñòâåííîñòü ïðèðîäû è èïîñòàñè áëàãî÷åñòèâî óòâåðæäàåò âî
Õðèñòå ñîåäèíåíèå è ðàçëè÷èå, âåðÿ â ïåðâîå ïî èïîñòàñè, à
âî âòîðîå — ïî Ïðèðîäå |
190 |
|
Î
òîì, ÷òî Ñåâèð, óòâåðæäàÿ òîæäåñòâî ïðèðîäû è èïîñòàñè, ïðåâðàùàåò ñîåäèíåíèå â
ñëèÿíèå, à ðàçëè÷èå — â ðàçäåëåíèå, ÷åì
ïîêàçûâàåò, ÷òî ëîãîñ Òðîèöû ðàñøèðÿåò â ÷åòâåðèöó ëèö, è òàéíó
Åäèíèöû ðàññåêàåò íà äâîèöó áîæåñòâ, è
êîùóíñòâåííî èçâåðãàåò Õðèñòà èç
âñÿêîãî ñóùíîñòíîãî áûòèÿ |
191 |
|
Êðàòêîå
èçëîæåíèå èñòèííîãî èñïîâåäàíèÿ Îòöîâ, ñ ïðàâèëüíûì îáîñíîâàíèåì |
193 |
Ïèñüìî
XVI. |
Òîìó æå |
197 |
Ïèñüìî XVII. |
Þëèàíó, ñõîëàñòèêó Àëåêñàíäðèè, î öåðêîâíîì ó÷åíèè
îòíîñèòåëüíî âîïëîùåíèÿ Ãîñïîäà |
199 |
Ïèñüìî XVIII. |
Íàïèñàííîå îò ëèöà Ãåîðãèÿ ïðåáëàãîñëîâåííîãî
íàìåñòíèêà Àôðèêè, àëåêñàíäðèéñêèì
ìîíàõèíÿì, îòïàâøèì îò ñîáîðíîé Öåðêâè |
202 |
Ïèñüìî
XIX. |
Ïèððó, ñâÿòåéøåìó ïðåñâèòåðó è èãóìåíó |
206 |
Ïèñüìî
XX. |
Ìîíàøåñòâóþùåìó Ìàðèíó |
210 |
Ïèñüìî
XXI. |
Ñâÿòåéøåìó åïèñêîïó Êèäîíèè |
214 |
Ïèñüìî
ÕÕÏ. |
Àâêñåíòíþ |
216 |
Ïèñüìî
ÕÕ1Ï. |
Ïðåñâèòåðó Ñòåôàíó |
217 |
Ïèñüìî
XXIV. |
Ñàêåëëàðèþ Êîíñòàíòèíó |
218 |
Ïèñüìî
XXV. |
Ïðåñâèòåðó è èãóìåíó Êîíîíó |
221 |
Ïèñüìî
XXVI. |
Ïðåñâèòåðó Ôàëàññèþ, ñïðîñèâøåìó, êàê ýòî
íåêîòîðûå èç ÿçû÷åñêèõ öàðåé ðàäè Áîæèåãî ãíåâà, óãðîæàâøåãî èõ ïîääàííûì, ïðèíîñèëè â æåðòâó äåòåé è
ðîäñòâåííèêîâ, è ãíåâ ïðåêðàùàëñÿ, êàê îïèñàíî ó ìíîãèõ äðåâíèõ ïèñàòåëåé |
222 |
Ïèñüìî
XXVII. |
Êóáèêóëàðèþ Èîàííó |
224 |
Ïèñüìî
XXVIII. |
Åïèñêîïó Êèðèñèêèþ |
226 |
Ïèñüìî
XXIX. |
Òîìó æå |
228 |
Ïèñüìî
XXX. |
Åïèñêîïó Èîàííó |
229 |
Ïèñüìî
XXXI. |
Òîìó æå |
230 |
Ïèñüìî
XXXII. |
Àââå Ïîëèõðîíèþ |
231 |
Ïèñüìî
XXXIII. |
Òîìó æå |
232 |
Ïèñüìî
XXXIV. |
Òîìó æå |
233 |
Ïèñüìî
XXXV. |
Òîìó æå |
234 |
Ïèñüìî
XXXVI. |
Òîìó æå |
235 |
Ïèñüìî
XXXVII. |
Òîìó æå |
236 |
Ïèñüìî XXXVIII. |
Òîìó æå |
237 |
Ïèñüìî XXXIX. |
Òîìó æå |
238 |
Ïèñüìî XL. |
Ïðåñâèòåðó è èãóìåíó
Ôàëàññèþ |
239 |
Ïèñüìî XLI. |
Òîìó æå |
240 |
Ïèñüìî XLII. |
Òîìó æå |
241 |
Ïèñüìî XLIII. |
Êóáèêóëàðèþ Èîàííó |
242 |
Ïèñüìî XLIV. |
Òîìó æå |
245 |
Ïèñüìî XLV. |
Òîìó æå |
249 |
ÏÈÑÜÌÀ,
[ÍÅ] ÂÎØÅÄØÈÅ Â ÑÎÁÐÀÍÈÅ Ô. ÊÎÌÁÅÔÈÑÀ
Ïèñüìî ñâÿòîãî Ìàêñèìà ê
èãóìåíó Ôàëàññèþ (Ïèñüìî À). Çàïèñêà î òîì, ÷òî ñäåëàëè ðèìñêèå ëåãàòû â
Êîíñòàíòèíîïîëå |
253 |
Òîãî æå [Ìàêñèìà] ê
áëàãî÷åñòèâåéøåìó Ñòåôàíó, ïðåñâèòåðó è èãóìåíó (Ïèñüìî Â) |
257 |
Áîãîñëîâñêî-ïîëåìè÷åñêèé
òðàêòàò XII. Èç ïèñüìà òîãî æå ñâÿòîãî Ìàêñèìà, íàïèñàííîãî ê
ñëàâíîìó Ïåòðó, ãäå îí óïîìèíàåò Ïèððà, ñâÿòîãî Ñîôðîíèÿ, åïèñêîïà
Èåðóñàëèìñêîãî è ïàïó Ãîíîðèÿ |
258 |
Ïèñüìî îò ìîíàõà Ìàêñèìà ìîíàõó
Ñîôðîíèþ, íàçûâàåìîìó Åâêðàòîì (Îêîí÷àíèå Ïèñüìà VIII) |
265 |
ÏÐÈËÎÆÅÍÈß
Ã. È. Áåíåâè÷. Ïî ïîâîäó «Îêîí÷àíèÿ Ïèñüìà VIII» ïðï. Ìàêñèìà |
269 |
À. Íàñèëüñòâåííîå êðåùåíèå
èóäååâ â Êàðôàãåíå — äâà ïîäõîäà |
269 |
Á. Îáñòîÿòåëüñòâåííûå äîáðîäåòåëè è àïîñòàñèÿ |
276 |
Èìåííîé óêàçàòåëü |
279 |
Óêàçàòåëü öèòàò èç
Ñâÿùåííîãî Ïèñàíèÿ |
281 |
|
Äâà
ìåñÿöà íàçàä ïîÿâèëèñü ïåðâûå äâå êíèãè â
ñåðèè «Âèçàíòèéñêàÿ ôèëîñîôèÿ», è îáå îíè ïîñâÿùåíû ïðï. Ìàêñèìó Èñïîâåäíèêó. Â
òî âðåìÿ êàê ïåðâàÿ êíèãà («Ìàêñèì Èñïîâåäíèê: Ïîëåìèêà ñ îðèãåíèçìîì è
ìîíîýíåðãåòèçìîì») ïðåäñòàâëÿåò ñîáîé ñîáðàíèå äîâîëüíî ðàçíîðîäíûõ
ìàòåðèàëîâ, âòîðàÿ ÿâëÿåòñÿ áîëåå öåëüíîé, âêëþ÷àþùåé ðóññêèé ïåðåâîä ïèñåì ïðï. Ìàêñèìà è ïðåäèñëîâèå
Æ.-Ê. Ëàðøå (ïåðåâåäåíî — íà ïåðâûé âçãëÿä, íåïëîõî — ñ ôðàíöóçñêîãî Å.
Íà÷èíêèíûì è ìîíàõèíåé Êàññèåé (Ñåíèíîé)). Îöåíêå âòîðîãî èçäàíèÿ è ïîñâÿùåíà
íàñòîÿùàÿ ðåöåíçèÿ.
Ïèñüìà
ïðï. Ìàêñèìà äî ñèõ ïîð íå âûøëè â íîâîì êðèòè÷åñêîì èçäàíèè, ïîýòîìó
ïåðåâîä÷èê âîñïîëüçîâàëñÿ «Ãðå÷åñêîé ïàòðîëîãèåé» àááàòà Æ.-Ï Ìèíÿ (PG).
Íåäîñòàòêîì òåêñòà â PG ÿâëÿåòñÿ íå òîëüêî íåïîëíûé ó÷åò ðóêîïèñåé, íî è
çà÷àñòóþ íåóñòàíîâëåíûå öèòàòû. Ìåæäó òåì, â ñîâðåìåííûõ êðèòè÷åñêèõ èçäàíèÿõ
(â ÷àñòíîñòè, òîãî æå ïðï. Ìàêñèìà) ïðèíÿòà ðàçðàáîòàííàÿ ñèñòåìà, ïîçâîëÿþùàÿ
óñòàíîâèòü, íàñêîëüêî òî÷íî öèòèðîâàí òîò èëè èíîé èñòî÷íèê. Ýòîé öåëè ñëóæèò
êàê îñîáàÿ ñèñòåìà øðèôòîâûõ âûäåëåíèé, òàê è ïîäðîáíûé àïïàðàò, ó÷èòûâàþùèé
ðàçíî÷òåíèÿ íå òîëüêî ðóêîïèñåé Ìàêñèìà, íî è öèòèðóåìûõ èì òåêñòîâ. Êðîìå
òîãî, â PG îñòàþòñÿ ÷àñòî íåðàñïîçíàííûìè ñêðûòûå àëëþçèè.
Èç
ñêàçàííîãî ñëåäóåò, ÷òî ó ñîâðåìåííîãî ïåðåâîä÷èêà îñòàþòñÿ äâå âîçìîæíîñòè:
èëè äîæèäàòüñÿ ïîÿâëåíèÿ íîâûõ êðèòè÷åñêèõ èäàíèé è òîëüêî ïî íèì äåëàòü íîâûé
ïåðåâîä, èëè — çà íåâîçìîæíîñòüþ çàíèìàòüñÿ ñàìîñòîÿòåëüíûì êîëëèðîâàíèåì
ðóêîïèñåé — ñàìîìó óëó÷øàòü óñòàðåâøåå èçäàíèå PG (âïðî÷åì, «óëó÷øàòü» âî âðåìÿ
ïåðåâîäà ïðèõîäèòñÿ ïîðîé äàæå ñîâðåìåííûå èçäàíèÿ). Èçäàòåëè ðåöåíçèðóåìîãî
òîìà ïîøëè ïî âòîðîìó ïóòè, èçáðàâ, îäíàêî, äëÿ ýòîãî íàèáîëåå ëåãêèé âàðèàíò.
Ïîñêîëüêó ñàì ïåðåâîä÷èê âî âðåìÿ ðàáîòû — ïî íåïîíÿòíîé äëÿ íàñ ïðè÷èíå — íå
ñâåðÿë òî÷íîñòü öèòèðîâàíèÿ, à ïðîñòî ñëåäîâàë èçäàíèþ Ìèíÿ, òðóä ïî
óñòàíîâëåíèþ áîëüøèíñòâà öèòàò âçÿë íà ñåáÿ îòâåòñòâåííûé ðåäàêòîð Ä. Ñ.
Áèðþêîâ, âîñïîëüçîâàâøèñü ñîâðåìåííîé êîìïüþòåðíîé áàçîé ãðå÷åñêèõ òåêñòîâ
(TLG). Ïðè ýòîì ðåäàêòîð íå ó÷åë, ÷òî âñå ññûëêè â TLG äàþòñÿ â àíãëèéñêîì
ïåðåâîäå, òàê ÷òî âîñïðîèçâåäåíèå èõ â òàêîâîì æå âèäå â ðóññêîì èçäàíèè
(íàïðèìåð: P., line ïðè ññûëêàõ íà íåìåöêîå
èçäàíèå ACO âìåñòî ëàòèíñêèõ èëè, â êðàéíåì ñëó÷àå, íåìåöêèõ
ýêâèâàëåíòîâ) âûçûâàåò íåäîóìåíèå.  òåõ ñëó÷àÿõ, êîãäà öèòàòà íå íàõîäèëàñü â
TLG, êàêèå-ëèáî ïðèìå÷àíèÿ èëè ïîÿñíåíèÿ îòñóòñòâóþò (ñì., íàïðèìåð,
íåóñòàíîâëåííóþ öèòàòó èç Êèðèëëà Àëåêñàíäðéñêîãî íà ñ. 136). Ñëåäóåò îòìåòèòü,
âïðî÷åì, ÷òî ðåäàêòîð íå ñìîã ìàêñèìàëüíî èñïîëüçîâàòü âîçìîæíîñòè TLG. Òàê,
öèòàòà èç Greg. Naz. Or. 2 // PG 35,
425, lin. 25 (τοὺς ἰδίους ὅρους οὐχ ὑπερβαίνουσαν) îáíàðóæèâàåòñÿ áåç êàêèõ áû òî íè áûëî çàòðóäåíèé, íåñìîòðÿ íà óâåðåíèÿ
îòâåòñòâåííîãî ðåäàêòîðà, ÷òî «òî÷íîãî ìåñòà... íè â ýòîì [14-ì ñëîâå, êàê
îøèáî÷íî óêàçàíî ó Ìèíÿ], íè â äðóãèõ íàì îáíàðóæèòü íå óäàëîñü» (ñ. 81,
ïðèìå÷. 1).
Íå
òîëüêî ïåðåâîä÷èê, íî è ðåäàêòîð ïî÷òè íèêîãäà íå îòìå÷àþò (ñ ïîìîùüþ
ìíîãîòî÷èé, øðèôòîâûõ âûäåëåíèé, ïîÿñíåíèé è ò.ï.) òî÷íîñòü öèòèðîâàíèÿ
(ïðîïóñêè, äðóãèå ñëîâîôîðìû, ñèíîíèìû è ò.ï.) ó ïðï. Ìàêñèìà. (Çàìå÷àíèÿ,
êàñàþùèåñÿ íåòî÷íîñòåé öèòèðîâàíèÿ, åäèíè÷íû è ÿâëÿþòñÿ èñêëþ÷åíèåì — ñì.,
íàïðèìåð, ñ. 168, ïðèìå÷. 40.) Òî÷íîñòü öèòàò èç Ñâÿùåííîãî Ïèñàíèÿ òàêæå íå
îòìå÷åíà, çà èñêëþ÷åíèåì íàëè÷èÿ èëè îòñóòñòâèÿ êàâû÷åê. Ïåðåëîæåíèå íà
÷èòàòåëÿ ñòîëü òðóäîåìêîé ðàáîòû, òðåáóþùåé, ê òîìó æå, íàëè÷èÿ ïîä ðóêîé
ìíîãèõ êðèòè÷åñêèõ èçäàíèé ãðå÷åñêèõ òåêñòîâ, íåëüçÿ ïðèâåòñòâîâàòü íèêîèì
îáðàçîì.
Âûçûâàåò
òàêæå íåäîóìåíèå, çà÷åì ïåðåâîä÷èê óêàçàë, ïîìèìî ñòîëáöîâ ãðå÷åñêîãî òåêñòà
PG, åùå è ïàãèíàöèþ ëàòèíñêîãî ïåðåâîäà (îòðàæàþùóþ ïàãèíàöèþ èçäàíèÿ,
âîñïðîèçâåäåííîãî Ìèíåì) â òîé æå PG, åñëè ëàòèíñêèé ïåðåâîä ðàçìåùåí
ïàðàëëåëüíî ãðå÷åñêîìó òåêñòó? Îòãàäêà êðîåòñÿ â òîì, ÷òî èìåííî ëàòèíñêàÿ
ïàãèíàöèÿ âîñïðîèçâåäåíà âî ôðàíöóçñêîì ïåðåâîäå Ý. Ïîíñóà. Ïîíÿòíî, ÷òî äëÿ
ôðàíêîÿçû÷íîãî ÷èòàòåëÿ ëàòèíñêèé ïåðåâîä ìîæåò îêàçàòüñÿ áîëåå âîñòðåáîâàííûì,
÷åì ãðå÷åñêèé ïîäëèííèê. Îäíàêî çà÷åì ëàòèíñêàÿ ïàãèíàöèÿ îñòàâëåíà â ðóññêîì
ïåðåâîäå, íå âïîëíå ÿñíî (âîçìîæíî, äëÿ áîëåå ëåãêîé ñâåðêè ðóññêîãî òåêñòà ñ
ôðàíöóçñêèì, õîòÿ, êàê ìû ïîêàæåì íèæå, òàêîâîé ñâåðêè íå ïðîèçâîäèëîñü?).
Èòàê,
â «òåõíè÷åñêîé» ÷àñòè ïî ñðàâíåíèþ ñ ôðàíöóçñêèì ïåðåâîäîì 1998 ã. (ïðè ðàáîòå
íàä êîòîðûì íå áûë èñïîëüçîâàí TLG, óæå ïîëó÷èâøèé îòíîñèòåëüíî øèðîêîå
ðàñïðîñòðàíåíèå) â ðóññêîì èäàíèè èìååòñÿ îïðåäåëåííûé ïðîãðåññ. Îäíàêî è
ïåðåâîä÷èê, è ðåäàêòîð ñòàðàëèñü èçáåæàòü òðóäîåìêîé ðàáîòû ïî óñòàíîâëåíèþ è
ñâåðêå âñåõ öèòàò, ïîéäÿ ïî íàèáîëåå ëåãêîìó ïóòè ôîðìàëüíîãî ïîèñêà íåêîòîðûõ
öèòàò ñ ïîìîùüþ êîìïüþòåðà.
Ïåðåéäåì
òåïåðü ê íàèáîëåå çíà÷èìîé ÷àñòè ðåöåíçèè — îïðåäåëåíèþ êà÷åñòâà ðóññêîãî
ïåðåâîäà, èáî ïðè îòñóòñòâèè íåîáõîäèìîé ðåäàêöèîííîé ðàáîòû ïî óòî÷íåíèþ
àïïàðàòà è ïîäðîáíûõ êîììåíòàðèåâ èìåííî ïåðåâîä ñîñòàâëÿåò raison d'être êíèãè.
Ïåðåâîä
âûïîëíåí Å. Íà÷èíêèíûì. Åìó ïðèíàäëåæàò ïåðåâîä ñ ðóññêîãî íà ôðàíöóçñêèé ìîíîãðàôèè
ïðîò. Èîàííà Ìåéåíäîðôà î ñâò. Ãðèãîðèè Ïàëàìå (ñì. ðåöåíçèþ ïðîò. Â.
Àñìóñà íà ýòî èçäàíèå), à òàêæå ïåðåâîä ñ ãðå÷åñêîãî íà ðóññêèé îäíîãî èç
òâîðåíèé òîãî
æå ñâÿòèòåëÿ. Ïîìèìî ïåðåâîäîâ, Å.
Íà÷èíêèí èçâåñòåí è êàê ðàçðàáîò÷èê ìíîãèõ âåñüìà öåííûõ ïðîãðàìì (íàïðèìåð,
Slavonic Bible, ÿâëÿþùåéñÿ íåçàìåíèìûì ïîäñïîðüåì ïðè ðàáîòå ñ ðàçëè÷íûìè
ïåðåâîäàìè Áèáëèè, â ïåðâóþ î÷åðåäü — ñëàâÿíñêèì). Ïîñêîëüêó ñïëîøíàÿ ñâåðêà
ïåðåâîäà, ÿâëÿþùàÿñÿ ïðÿìîé îáÿçàííîñòüþ ðåäàêòîðà èëè ñïåöèàëüíîãî ñâåðùèêà,
çàíÿëà áû ñëèøêîì ìíîãî âðåìåíè è ñèë, â êà÷åñòâå «ëàêìóñîâîé áóìàãè» ìû ðåøèëè èñïîëüçîâàòü
ïåðåâîä 10-ãî ïèñüìà, óæå ñðàâíèòåëüíî äàâíî âûïîëíåííûé ïðîò. Âàëåíòèíîì
Àñìóñîì (èçäàí â 2002 ã. â «Áîãîñëîâñêîì ñáîðíèêå» ÏÑÒÃÓ, âûï. 10, ñ. 72–75),
íî íå ó÷òåííûé â ðåöåíçèðóåìîé êíèãå (êàê, âïðî÷åì, è ïåðåâîä 6-ãî ïèñüìà,
ñäåëàííûé àðõèì. Àìâðîñèåì (Ïîãîäèíûì) —
ñì. Èñèõàçì: Àííîòèðâàííàÿ áèáëèîãðàôèÿ [ÈÀÁ] IV, ¹ 1594).
Íèæå
ïðèâîäèì (ñ îïóùåíèåì íåáîëüøèõ ïðèìå÷àíèé) ãðå÷åñêèé îðèãèíàë (ïî ýëåêòðîííîìó
èçäàíèþ íîâîãî ãðå÷åñêîãî «Äîáðîòîëþáèÿ»; òåêñò ñîîòâåòñòâóåò PG), ïåðåâîäû
ïðîò. Â. Àñìóñà è Å. Íà÷èíêèíà, à òàêæå (ôðàãìåíòàðíî) ôðàíöóçñêèé ïåðåâîä Ý.
Ïîíñóà. Çåëåíûì öâåòîì
îòìå÷åíû ïðàâèëüíûå âàðèàíòû, êðàñíûì
— îøèáî÷íûå (â ðóññêèõ ïåðåâîäàõ — âñþäó, âî ôðàíöóçñêîì — âûáîðî÷íî).
Ãðå÷åñêèé îðèãèíàë |
Ïåðåâîä Àñìóñà |
Ïåðåâîä Íà÷èíêèíà |
Ïåðåâîä
Ïîíñóà (ôðàãìåíòû) |
(≡15Β_138≡> Ἐπειδή
τήν αἰτίαν δι᾿
ἥν ὑπ᾿ ἀνθρώπων
βασιλεύεσθαι
ψηφισάμενος ὁ
Θεός ἐδικαίωσε,
μιᾶς καί τῆς αὐτῆς
πάντων ὑπαρχούσης
τῆς φύσεως, καί
πάντας τῷ κατ᾿
αὐτήν ἁπλῷ λόγῳ
τούς μετέχοντας
αὐτῆς ὁμοτίμως
ἀποφαινούσης,
γραφῆναι ὑμῖν ἐκελεύσατε,
ἐρῶ κατά τήν ἐμήν
δύναμιν, μηδέν ἀποκρυπτόμενος,
ὧν παρά σοφῶν
καί μακαρίων ἀνδρῶν
παρέλαβον· τά
πολλά περικόπτων
ὅσα ῥηθῆναι
περί τούτου διά
τό σύντομον ἐνδέχεται.
Λόγος ἀληθής, ὥς
φασι, μυστικῶς ὑπαγορεύει,
τόν δεσπόζειν
κατά χάριν τοῦ
πεποιηκότος αὐτόν
Θεοῦ, παντός τοῦ
ὁρωμένου κόσμου
λαχόντα ἄνθρωπον,
διά τοῦ κατά
παράχρησιν τρόπου,
τῶν ἐμφύτων
δυνάμεων τῆς ἐν
αὐτῷ νοερᾶς οὐσίας,
πρός τά παρά φύσιν
τρέψαντα τάς
κινήσεις, ἑαυτῷ
τε καί τῷ παντί
τούτῳ κόσμῳ, τήν
κρατοῦσαν νῦν
αὐτῶν ἀλλοίωσιν
καί φθοράν, κατά
κρίσιν εἰσενέγκασθαι
τοῦ Θεοῦ δικαίαν·
ἵνα μή πρός τά
παρά φύσιν ἀθάνατος
ἐπ᾿ ἄπειρον ἡ
τῆς ψυχῆς δύναμις
αὐτῷ κινουμένῳ
φυλάττοιτο· ὅπερ
ἐστίν οὐ μόνον
κακίας τό ἔσχατον,
καί τῆς αὐτοῦ
τοῦ ἀνθρώπου ἀληθοῦς
ὀντότης ἀρίδηλος
ἔκπτωσις, ἀλλά
καί σαφής τῆς
θείας ἀγαθότητος
ἄρνησις. |
Ïîñêîëüêó Âû ïîâåëåëè íàïèñàòü Âàì, ïî êàêîé
ïðè÷èíå Áîã Ñâîèì
ïîñòàíîâëåíèåì ñóäèë ëþäÿì öàðñòâîâàòü
íàä ëþäüìè, ïðè
òîì ÷òî ïðèðîäà âñåõ îäíà è òà æå è ÿâëÿåò âñåõ ïî ïðîñòîìó åå ñìûñëó ïðè÷àñòíûõ åé ðàâíî÷åñòíûìè, òî ñêàæó ïî ñèëå ñâîåé, íå ñêðûâàÿ íè÷åãî
èç òîãî, ÷òî ïðèÿë ÿ îò ïðåìóäðûõ è áëàæåííûõ ìóæåé, óðåçàÿ ìíîãîå, íàñêîëüêî âìåñòèìî ñêàçàòü îá ýòîì
âêðàòöå. Ñëîâî èñòèííîå, êàê ãîâîðÿò, òàèíñòâåííî âíóøàåò, ÷òî êîãäà ÷åëîâåê, ïî äàðó
ñîòâîðèâøåãî åãî Áîãà, ïîëó÷èë â óäåë âëàäû÷åñòâî íàä âñåì âèäèìûì ìèðîì è
îáðàçîì
çëîóïîòðåáëåíèÿ îáðàòèë äâèæåíèÿ ïðèðîäíûõ ñèë óìíîé ñóùíîñòè, êîòîðàÿ â íåì, ê òîìó, ÷òî ïðîòèâ ïðèðîäû, è
âíåñ è â ñåáÿ, è â
âåñü ýòîò ìèð, ïî ïðàâåäíîìó ñóäó Áîæèþ, âëàäåþùåå íûíå èìè èçìåíåíèå è èñòëåíèå, ÷òîáû ó íåãî,
äâèæóùåãîñÿ ê
òîìó, ÷òî ïðîòèâ ïðèðîäû, íå ñîõðàíÿëàñü äî áåñêîíå÷íîñòè áåññìåðòíàÿ ñèëà äóøè, ÷òî åñòü íå òîëüêî êðàéíåå çëî
è î÷åâèäíåéøåå îòïàäåíèå îò èñòèííîãî ñóùåñòâà ñàìîãî ÷åëîâåêà, íî è ÿâíîå îòðèöàíèå
Áîæåñòâåííîé áëàãîñòè. |
Ïîñêîëüêó âû ïîíóæäàåòå èçëîæèòü ïðè÷èíó, ðàäè
êîòîðîé ñóäîì Ñâîèì ïîñòàíîâèë Áîã, ÷òîáû ëþäè óïðàâëÿëèñü ëþäüìè, õîòÿ ó íèõ ó âñåõ îäíà è òà æå
ïðèðîäà, âñåõ ïðè÷àñòíûõ ñåáå ïðîñòî ïîýòîìó ÿâëÿþùàÿ ðàâíî÷åñòíûìè, ñêàæó, êàê ñìîãó, íè÷åãî
íå ñêðûâàÿ èç âîñïðèíÿòîãî îò ìóäðûõ è áëàæåííûõ ìóæåé, íî ïðîïóñêàÿ ðàäè
êðàòêîñòè ìíîãîå, ÷òî îá ýòîì ìîæíî
áû ñêàçàòü. Èñòèííûé ðàçóì, ãîâîðÿò, òàèíñòâåííî óêàçûâàåò, ÷òî
÷åëîâåê, ïî ìèëîñòè ñîòâîðèâøåãî åãî Áîãà ïîëó÷èâøèé â óäåë ãîñïîäñòâî íàäî
âñåì âèäèìûì ìèðîì, îáðàçîì çëîóïîòðåáëåíèÿ îáðàòèë äâèæåíèÿ âðîæä¸ííîé ñèëû ñâîåé óìíîé
ñóùíîñòè ê ïðîòèâîåñòåñòâåííîìó è òåì, ïî ñïðàâåäëèâîìó ñóäó Áîæèåìó, âí¸ñ â
ñåáÿ è âî âåñü ìèð íûíå âëàñòâóþùóþ èçìåí÷èâîñòü è ñìåðòíîñòü, äàáû ñèëà äóøè íå ñîõðàíÿëàñü
íàâå÷íî áåññìåðòíîé ó ñòðåìÿùåãîñÿ ê ïðîòèâîåñòåñòâåííîìó, ÷òî áûëî áû íå òîëüêî êðàéíèì
çëîì è î÷åâèäíûì îòïàäåíèåì îò èñòèííîãî áûòèÿ ñàìîãî ÷åëîâåêà, íî è
ÿâíûì îòðèöàíèåì Áîæåñòâåííîé áëàãîñòè. |
Puisque vous m'avez demandé de vous écrire sur la raison
pour laquelle Dieu a décrété dans Sa justice que l'homme
soit gouverné par
l'homme, bien que leur nature une et la même montre qu'elle est pour tous d'égal honneur, qui participent
tous de son verbe simple,
je parlerai selon mes forces, sans rien cacher de ce que j'ai emprunté
aux sages et aux bienheureux, en
élaguant néanmoins pour etre bref beaucoup de ce qu'il y aurait à dire. |
Διά τοῦτο ὁ πολύμοχθος οὗτος, καί πολυστένακτος τῶν ἀνθρώπων βίος, διά τῆς πολλῆς ἀλογίας καί ἀταξίας τῆς αὐτόν τιθηνούσης ὕλης, ἄλλο τε ἄλλως φέρων τε καί φερόμενος· καί ἀκριβέστερον εἰπεῖν, ἐν τῷ φέρεσθαι φέρων πάντας ἀνθρώπους, τῶν ἐν αὐτῷ δεινῶν μετόχους πάντας καθίστησι· καί οὐδένα παντελῶς ἀφίησι τῆς αὐτοῦ ταραχῆς ἐλεύθερον. Καί τοῦτο κατά (≡15Β_140≡> τόν πρέποντα τῆς τοῦ Θεοῦ σοφίας διετυπώθη λόγον, ἵνα τόν παρόντα βίον παραλόγως κατά διάθεσιν ὑφ᾿ ἡμῶν ἀγαπώμενον, κἄν ὀψέ ποτε τῷ πάσχειν ὑπ᾿ αὐτοῦ κακῶς κατά περίστασιν, ὅσον βλάπτειν οἶδεν ἡ πρός αὐτόν φιλίαν μεταμαθόντες, γνῶμεν ὅτι πολύ τῆς πρός αὐτόν ἑνώσεως ὁ χωρισμός ἐστιν ἡμῖν χρησιμώτερος· καί τό πρός αὐτόν μῖσος, κατά λόγον ἐνδίκως κυρώσωμεν· καί φυγόντες τήν τῶν ὁρωμένων φύρσιν καί ταραχήν, πρός τήν τῶν νοουμένων εὐσταθῆ ταυτότητα σωφρόνως τόν πόθον μεταθώμαθα. |
Ïîñåìó ýòà
ìíîãîòðóäíàÿ è ìíîãîïëà÷åâíàÿ æèçíü ÷åëîâåêîâ, ÷ðåç ìíîãîå íåðàçóìèå è áåñ÷èíèå
âñêàðìëèâàþùåãî åå âåùåñòâà, ðàçíîå è ïî-ðàçíîìó íåñÿ è âûíîñÿ, è, òî÷íåå ñêàçàòü,
â ïåðåíåñåíèè [ñêîðáåé] íåñÿ âñåõ ëþäåé, âñåõ äåëàåò ïðè÷àñòíûìè ïðèñóùèõ åé óæàñîâ è íèêîãî íå
îñòàâëÿåò ñîâåðøåííî ñâîáîäíûì îò ñâîéñòâåííîãî åé âîëíåíèÿ. È ñèå ïðåäïèñàíî ïî
ñîîòâåòñòâåííîìó ïðîìûøëåíèþ Áîæèåé ïðåìóäðîñòè, ÷òîáû ìû, íàó÷èâøèñü,
íàêîíåö, õîòÿ áû è ïîçäíî, çëîñòðàäàíèÿìè, æèçíèþ ïðè÷èíåííûìè â îáñòîÿíèè,
ñêîëü âðåäèòü óìååò äðóæáà ñ íûíåøíåé æèçíüþ, êîòîðóþ ìû ðàñïîëîæåíû ëþáèòü
âîïðåêè ðàçóìó, ïîçíàëè, ÷òî îòäåëåíèå äëÿ íàñ ïîëåçíåå, ÷åì ñîåäèíåíèå ñ
íåþ, è ðàçóìíî óòâåðäèëè ñïðàâåäëèâóþ íåíàâèñòü ê íåé è, èçáåæàâ ñìåøåíèÿ è
ñìóùåíèÿ âèäèìûõ [âåùåé], öåëîìóäðåííî è áëàãîðàçóìíî ïåðåíåñëè æåëàíèå íà
áëàãîñòîÿòåëüíóþ òîæäåñòâåííîñòü [âåùåé] óìîïîñòèãàåìûõ. |
Ïîýòîìó
ìíîãîñòðàäàëüíàÿ ýòà è ìíîãîïëà÷åâíàÿ æèçíü ÷åëîâå÷åñêàÿ, âëåêóùàÿ è âëåêóùàÿñÿ
òî òóäà, òî ñþäà [254] èç-çà âåëèêîãî íåðàçóìèÿ è íåóïîðÿäî÷åííîñòè ïèòàþùåé å¸ ìàòåðèè,
èëè, òî÷íåå ãîâîðÿ,
â ñâî¸ì âëå÷åíèè âëåêóùàÿ âñåõ ëþäåé, äåëàåò èõ ñîó÷àñòíè-êàìè ñâîèõ ìó÷åíèé, íèêîìó íå ïîçâîëÿÿ ïîëíîñòüþ îñâîáîäèòüñÿ îò å¸ âîëíåíèÿ. È îáðàçîâàëîñü ýòî ïî
ïðèëè÷åñòâóþùåé Áîæåñòâåííîé ìóäðîñòè ïðè÷èíå: ÷òîáû ìû î íàñòîÿùåé æèçíè, êîòîðóþ ìû áåçðàññóäíî ëþáèì ïî
ñîáñòâåííîìó ðàñïîëîæåíèþ, ïðåòåðïåâàíèåì ñòðàäàíèé îò å¸ îáñòîÿòåëüñòâ óçíàëè, õîòÿ áû è
ïîçäíî, ñêîëüêî âðåäà ïðèíîñèò ïðèâÿçàííîñòü ê íåé, è âåäàëè, ÷òî ìíîãî ïîëåçíåå íàì îòäàëåíèå îò íå¸,
íåæåëè ñ íåé ñîåäèíåíèå è ïî çäðàâîìó ðàññóæäåíèþ âîçíåíàâèäåëè áû å¸, è, ïîêèíóâ
ñìåøåíèå è âîëíåíèå âèäèìûõ âåùåé,
áëàãîðàçóìíî îáðàòèëè áû íàøè æåëàíèÿ ê
óñòîé÷èâîé íåèçìåííîñòè óìîïîñòèãàåìûõ. <452> |
|
(=0452=) Ἀλλ᾿
ἐπειδή καί
μαστιζόμενοι,
καί μυρία πάσχοντες
δεινά, τῆς πρός
αὐτόν φιλίας τόν
δεσμόν λύειν οὐκ
ἀνεχόμεθα, κατά
πρόνοιαν ὡς σοφός
καί ἀγαθός, τόν
τῆς βασιλείας
τοῖς ἀνθρώποις
ὁ Θεός διετύπωσε
νόμον· τήν
προγνωσθεῖσαν
διά τήν ἄνεσιν
ἔσεσθαι κατά τόν
βίον πολλήν τῆς
κακίας λύσσαν ἀναστέλλων
πόῤῥωθεν· ἵνα
μή γένωνται
κατά τούς ἰχθύας
τῆς θαλάσσης, ἀλλήλων
οἱ ἄνθρωποι
παραναλώματα·
μηδενός ἐπιστατοῦντος,
καί τήν ἄδικον
τοῦ δυνατωτέρου
κατά τοῦ ὑποβεβηκότος
ὁρμήν κωλύοντος.
Διά τοῦτο, κατά
τό εἰκός, ὡς οἶμαι,
βασιλεία τῶν ἀνθρώπων
τῷ γένει ἀναγκαίως
ἐπεισήχθη·
σοφίαν παρά
Θεοῦ λαβοῦσα,
καί δυναστείαν·
καί ἡ ὁμότιμος
φύσις εἰς τό ἄρχειν
καί ἄρχεσθαι
μερισθῆναι
συνεχωρήθη. Ὅπως
τῇ μέν, τάσσῃ
τούς νομίμως
τοῖς θεσμοῖς τῆς
φύσεως πειθομένοις·
τῇ δέ, κολάζῃ
δικαίως τούς εἴκειν
τούτοις δι᾿ αὐθάδειαν
γνώμης μή
βουλομένους·
καί τήν
δικαιοσύνην ἐντεῦθεν
πᾶσι χαρίζηται,
πόθῳ καί φόβῳ
βραβευομένην·
δι᾿ ἧς τό ἀνώμαλον
τῆς τοῦ καθ᾿ ἕκαστον
γνώμης ἀπογενόμενον,
τό ἐν πᾶσι τῆς
φύσεως ἴσον
γαληνόν τε καί ἥμερον
λαμπρῶς διαδείκνυται.
Ὅπερ οὐκ ἄν ἐγεγόνει
ποτέ, μή τοῦ φόβου
κολάζοντος τήν
ἄφρονα τῶν
πολλῶν πρός ἀτοπίαν
ὁρμήν, καί βίᾳ
πρός τῶν σωφρόνων
δι᾿ ἀπειλῆς ἄγοντες
γαληνότητα. Ὅ γάρ
πέφυκε λόγος
τούς σώφρονας
πείθειν ἑκουσίως
ἀσπάζεσθαι, τοῦτο
στέργειν ὁ φόβος
τούς ἄφρονας εἴωθεν
ἀκουσίως βιάζεσθαι.
|
Íî ïîñêîëüêó è áè÷óåìûå è
ïðåòåðïåâàþùèå ìíîãèå òûñÿ÷è çîë ìû íå îòâàæèâàåìñÿ ðàçðåøàòü óçû äðóæáû ñ
[æèçíèþ ñåþ], Áîã, ÿêî Ïðåìóäðûé è Áëàãèé Ïðîìûñëèòåëü, ïðåäïèñàë ÷åëîâåêàì
çàêîí öàðñòâà,
çàðàíåå îòãîíÿÿ âåëèêîå
íåèñòîâñòâî çëà, êîòîðîå, êàê
[Îí] çíàë íàïåðåä, áóäåò â æèçíè ÷åðåç ñâîåâîëèå, ÷òîáû ëþäè íå ñòàëè
äðóã äëÿ äðóãà ïèùåþ, ïîäîáíî ðûáàì ìîðñêèì, êîãäà íèêòî íå íà÷àëüñòâóåò è íå
ïðåïÿòñòâóåò ñèëüíåéøåìó áåççàêîííî íàïàäàòü íà íèæåñòîÿùåãî. Ïîñåìó, ÿ
äóìàþ, êàê è ïîäîáàëî, ïî íåîáõîäèìîñòè áûëî âíåñåíî â ÷åëîâå÷åñêèé ðîä öàðñòâî, ïðèÿâøåå îò Áîãà
ïðåìóäðîñòü è ìîãóùåñòâî, è ðàâíî÷åñòíàÿ ïðèðîäà äîïóñòèëà ðàçäåëåíèå íà
íà÷àëüñòâî è ïîäíà÷àëüíîñòü, ÷òîáû [ïîäíà÷àëüíîñòüþ] óïîðÿäî÷èâàëèñü çàêîííî ïîâèíóþùèåñÿ
çàêîíîïîëîæåíèÿì ïðèðîäû, à [íà÷àëüñòâîì] ñïðàâåäëèâî íàêàçûâàëèñü ïî
ñâîåíðàâèþ âîëè íå æåëàþùèå èì óïîäîáëÿòüñÿ, è òàêèì îáðàçîì âñåì äàðîâàëàñü ñïðàâåäëèâîñòü,
ðàñïîðÿæàåìàÿ æåëàíèåì
è ñòðàõîì, êîåþ èñ÷åçàþò íåðîâíîñòè
âîëè êàæäîãî è ïðèðîäû, êîòîðàÿ âî âñåõ ñâåòëî ÿâëÿåòñÿ ðàâíîþ, ñïîêîéíîþ è
êðîòêîþ. Ýòîãî íèêîãäà áû íå ïðîèçîøëî,
åñëè áû ñòðàõ íå ñäåðæèâàë íåðàçóìíîãî óñòðåìëåíèÿ ìíîãèõ ê íåóìåñòíîìó è íå âåë íàñèëüíî,
óãðîçîþ, ê òèøèíå öåëîìóäðèÿ è áëàãîðàçóìèÿ. Èáî òî, ÷òî ðàçóì åñòåñòâåííî
óáåæäàåò öåëîìóäðåííûõ äîáðîâîëüíî
ñ ëþáîâüþ ïðèíèìàòü, òî ñàìîå ñòðàõ èìååò îáûêíîâåíèå ïðèíóæäàòü
íåðàçóìíûõ òåðïåòü ïðîòèâ âîëè. |
Íî ðàç ìû è
òåðïÿ áè÷åâàíèå, è ñòðàäàÿ îò òûñÿ÷è çîë íå â ñîñòîÿíèè ðàçîðâàòü äðóæåñêóþ
ñâÿçü ñ æèçíüþ, ïðåìóäðûé è áëàãîé Áîã
ïî Ñâîåìó ïðîìûñëó ñîñòàâèë ëþäÿì çàêîí âëàäû÷åñòâà, èçäðåâëå ñäåðæèâàÿ áåøåíñòâî ïîðîêà,
êîòîðîå ïî ðàñïóùåííîñòè ÿâèëîñü áû â æèçíè, ÷òîáû áåç íà÷àëüñòâóþùåãî è
îñòàíàâëèâàþùåãî áåççàêîííûé íàòèñê ñèëüíåéøåãî íà ñëàáåéøåãî ëþäè íå ñòàëè,
êàê ðûáû ìîðñêèå, èñòðåáëÿòü äðóã äðóãà. Ðàäè ýòîãî, äóìàþ, êàê è ñëåäîâàëî,
è áûëî ïî íåîáõîäèìîñòè óñòàíîâëåíî ðîäó ÷åëîâå÷åñêîìó âëàäû÷åñòâî, ïðèíÿâøåå îò
Áîãà ìóäðîñòü è ìîãóùåñòâî, è ðàâíî÷åñòíîé ïðèðîäå äîïóùåíî ðàçäåëèòüñÿ íà
íà÷àëüñòâóþùèõ è íàõîäÿùèõñÿ ïîä íà÷àëîì. Òàê ÷òî ìóäðîñòüþ ïðàâèò âëàäû÷åñòâî òåìè, êòî çàêîíîïîñëóøíî ïîâèíóåòñÿ
óñòàíîâëåíèÿì ïðèðîäû, ìîãóùåñòâîì
æå ñïðàâåäëèâî îáóçäûâàåò òåõ, êòî ïî ñâîåíðàâèþ âîëè íå æåëàåò èì ñëåäîâàòü, è òàêèì îáðàçîì äàðóåò âñåì ñïðàâåäëèâîñòü, óïðàâëÿÿ äîáðîé âîëåé è ñòðàõîì;
à óñòðàíÿÿ ðàçëè÷èå
ïðîèçâîëåíèé ìåæäó ëþäüìè, ÿñíî âûêàçûâàåò âî âñåõ áåçìÿòåæíîå è êðîòêîå
ðàâåíñòâî ïðèðîäû. ×åãî íèêîãäà áû íå
áûëî, åñëè áû íå ñòðàõ, îáóçäûâàþùèé ñòðåìëåíèå òîëïû ê ïîðî÷íîìó è óãðîçàìè íàñèëüíî
ïðèâîäÿùèé ê áåçìÿòåæíîñòè, ñâîéñòâåííîé ðàçóìíûì. Âåäü òî, ÷òî ðàçóì
óáåæäàåò ðàçóìíûõ ëþáèòü äîáðîâîëüíî,
ñòðàõ çàñòàâëÿåò íåðàçóìíûõ ñîáëþäàòü ïðîòèâ âîëè. |
Mais, dès
lors que, meme fustigés et souffrant de mille maux, nous n'acceptons
pas de délier le lien de notre affection pour elle, II arrête ce
délire inouï de malice qu'il prévoyait devoir survenir
dans cette vie par notre licence, en sorte que les hommes, tels les poissons
de la mer, se dévorent entre eux, aucun d'eux ne prenant la tête
pour empêcher l'inique oppression des plus puissants sur les derniers,
[les plus petits]. C'est ainsi que, par une juste necessite des choses, un gouvernement par des hommes
est intervenu sur le genre [humain], tenant de Dieu sagesse et pouvoir. Il a
permis que leur nature d'égal honneur fut divisée en
gouvernants et gouvernés. De cette manière, d'un côté il
range ceux qui obeissent aux lois de la nature, de l'autre il empêche avec justice ceux qui
par presomption ne veulent rien leur céder. Ainsi est accordée
à tous une justice balancée par le désir et la crainte; l'inégalité
due aux jugements de chacun s'éloigne, et le calme et
l'équanimité de la nature en tous apparaissent en toute
clarté. Ce qui ne serait jamais arrivé si la crainte n'avait
empêché les impulsions délirantes pour des
absurdités et si la force ne les avait contraints a la sérénité
de gens plus maitres d'eux-mêmes. La raison a pour elle de persuader
ces derniers de l'accepter volontiers, et la crainte de forcer les
insensés à l'aimer quoi qu'ils en veuillent. |
Διά ταύτην ἐγώ τήν αἰτίαν τῷ βίῳ τῶν ἀνθρώπων παρεισελθεῖν (≡15Β_142≡> τήν βασιλείαν συγχωρηθῆναι μεμάθηκα, καί ἀποδέχομαι τόν λόγον ὡς ἀληθῆ, καί τῆς αἰτίας διδάσκαλον. Εἰ δέ τις καί ἕτερος ταύτης λόγος καθέστηκεν αἴτιος κατά τήν θείαν Γραφήν, τοῦτον εἶναι μόνοις ἡγοῦμαι ληπτόν τοῖς καθαροῖς τήν διάνοιαν. Πλήν δι᾿ ὅμως, οὐδ᾿ οὗτος τοῦ σκοποῦ τῆς θείας ὁλοσχερῶς ἀπᾴδει Γραφῆς. Κἀκείνη γάρ παραιτησαμένοις ἀνθρώποις τήν τοῦ Θεοῦ βασιλείαν, συγχωροῦντα τόν Θεόν ἀφηγεῖται, κἄν ὑφ᾿ ἑαυτῶν βασιλεύεσθαι· ἵνα μή τό ἄτακτον τῆς ἀναρχίας πολυαρχίαν ἐργάσηται καί στάσιν φθοροποιόν ἐντεῦθεν τῷ παντί γένει τῶν ἀνθρώπων ἐνεργάσηται, μηδενός τήν αὐτῶν ἐπιμέλειαν κατά θείαν ψῆφον πεπιστευομένου· καί λόγῳ μέν τάσσοντος τούς διά λόγου παιδαγωγουμένους πρός ἡμερότητα· δυναστείας δέ φόβῳ κολάζοντος, τούς τήν πονηρίαν τεκταίνοντας· καί τό ἔμφυτον τῆς γνώσεως ἀγαθόν γνωμικῶς τοῖς παρά φύσιν τρόποις ἐφ’ ἑαυτῶν διαφθείροντας. |
ß áûë íàó÷åí, ÷òî
ïî ýòîé ïðè÷èíå äîçâîëåíî â æèçíè ëþäåé âîéòè öàðñòâó, è ÿ ïðèåìëþ ýòî îáúÿñíåíèå êàê èñòèííîå è íàó÷àþùåå ïðè÷èíå. Åñëè æå
åñòü è èíàÿ íåêàÿ åãî ïðè÷èíà ïî Áîæåñòâåííîìó Ïèñàíèþ, åå ìîãóò ïîñòèãíóòü, ñ÷èòàþ,
òîëüêî òå, êòî
÷èñò ìûñëèþ. Îäíàêî æå è ýòî íå ñîâåðøåííî ðàçíîðå÷èò ñ öåëüþ, [îçíà÷åííîé] Áîæåñòâåííûì
Ïèñàíèåì. Èáî è
îíî ïîâåñòâóåò, ÷òî ëþäÿì, îòâåðãøèì Öàðñòâî Áîæèå, Áîã ïðåäîñòàâèë õîòÿ áû ñîáñòâåííîå èõ
öàðñòâîâàíèå, ÷òîáû áåñïîðÿäî÷íîñòü áåçíà÷àëèÿ
íå ïðîèçâåëà ìíîãîíà÷àëèÿ è ýòèì íå ââåëà
âî âåñü ÷åëîâå÷åñêèé ðîä ãèáåëüíûé ðàçäîð, êîãäà íèêîìó íå ââåðÿåòñÿ ïîñòàíîâëåíèåì Áîæèèì ïîïå÷åíèå î íèõ, íèêòî
íå óïîðÿäî÷èâàåò ðàçóìíî âîñïèòóåìûõ ðàçóìîì ê êðîòîñòè è
íèêòî íå ñäåðæèâàåò ñòðàõîì ìîãóùåñòâà ñòðîþùèõ ëóêàâñòâî è ïðèðîäíîå áëàãîå ðàçóìåíèå â ñåáå ñàìèõ ñâîåâîëüíî
ðàñòëåâàþùèõ ïîâåäåíèåì ïðîòèâîåñòåñòâåííûì. |
Ðàäè ýòîé ïðè÷èíû, êàê íàó÷èëè ìåíÿ, è
äîçâîëåíî áûëî [255] âëàäû÷åñòâó
âîéòè â ÷åëîâå÷åñêóþ æèçíü; è ðàññóæäåíèå ýòî ÿ ïðèíèìàþ çà èñòèííî èçúÿñíÿþùåå ïðè÷èíó. Åñëè æå ñóùåñòâóåò
êàêîå-ëèáî èíîå îáîñíîâàíèå âëàäû÷åñòâà,
ñîãëàñíîå ñ Áîæåñòâåííûì
Ïèñàíèåì, òî îíî, äóìàþ, äîñòóïíî ëèøü ÷èñòûì ðàçóìîì. Âïðî÷åì, è ýòî íå
îòêëîíÿåòñÿ ïîëíîñòüþ îò öåëè Áîæåñòâåííîãî Ïèñàíèÿ. Âåäü è â í¸ì
ðàññêàçûâàåòñÿ, êàê Áîã äîïóñòèë, ÷òîáû ëþäè, íå æåëàâøèå Áîæèåãî âëàäû÷åñòâà, óïðàâëÿëèñü õîòÿ
áû ëþäüìè (1 Öàð 8:7), äàáû
íåóïîðÿäî÷åííîå áåçâëàñòèå íå ïîðîäèëî ìíîãîâëàñòèå è íå ïðèâåëî
çàòåì ê ãóáèòåëüíîìó ìÿòåæó âåñü ðîä ÷åëîâå÷åñêèé, ðàç ïîïå÷åíèå î í¸ì íå
ââåðåíî Áîæèèì ñóäîì íèêîìó, êòî ðàçóìîì âîñïèòûâàþùèõñÿ óïðàâëÿë áû ê ìèðó ðàçóìîì æå, à òåõ, êòî
çàìûøëÿåò çëîå è ïî ïðîèçâîëó ãóáèò â ñåáå ïðîòèâîåñòåñòâåííûì íðàâîì
âðîæä¸ííóþ äîáðîäåòåëü âåäåíèÿ, îáóçäûâàë áû ñòðàõîì ñâîåãî ìîãóùåñòâà. |
La
voilà la raison pour laquelle a été introduit un gouvernement dans la vie
des hommes, telle que je l'ai apprise, et cette raison je la tiens pour
vraie, qui m'enseigne cette cause. S'il est quelque autre raison à
cette cause justifiée par
l'Ecriture, je pense que cela est seulement pour les purs; à moins
qu'elle ne soit en total désaccord
avec les vues de l’Ecriture divine. Car celle-ci narre en détail comment, aux hommes qui
refusent la gouverne de Dieu, Celui-ci permet qu'ils soient gouvernés du moins par eux-mêmes
pour que ne prevale une polyarchie desordonnée,
sans tête, et par là l'ingérence
d'une rébellion ruineuse
pour toute la race des hommes, personne n'obtenant confiance pour s'occuper
d'eux par décret divin,
[qu'ils soient gouvernes par] quelqu'un qui, par le verbe, met ordre à
ceux auxquels le verbe apprend la bonne entente, quelqu'un qui reprend, par
la crainte qu'inspire le pouvoir, les artisans d'iniquité qui corrompent le bien inné sciemment par leur comportement
contre nature. |
Ὅστις οὖν βασιλέων, τοῦτον οὕτω φυλάξαι τόν νόμον τῆς βασιλείας ἐσπούδασε, Θεοῦ δεύτερος ἐπί γῆς ἀληθῶς ἀναπέφανται, ὡς θείας βουλῆς πιστότατος γενόμενος ὑπουργός, καί τό βασιλεύεσθαι ὑπό Θεοῦ, βασιλεύειν ἀνθρώπων δικαίως λαχών. Ὅστις δέ τοῦτον παρωσάμενος τόν θεσμόν, ἑαυτῷ βασιλεύειν πάντως διέγνω, καί οὐ Θεῷ, τἀναντία τούτοις εἰκότως ἐργάσηται· τυραννικῶς μέν ἑαυτοῦ (=0453=) τούς ἀγαθούς ἐκτινάσσων, καί πάσης πόῤῥω τιθέμενος βουλῆς καί δυναστείας· νεωτερικῶς δέ τούς πονηρούς ἐπισπώμενος, καί πάσης αὐτούς κυρίους τῆς αὑτοῦ καθιστῶν ἐξουσίας· ὅπερ ἐστί τῶν κρατούντων τε καί κρατουμένων ἔσχατον ἀπωλείας βάραθρον. Ἡμῖν δέ δοίη Θεός ἑκουσίως ὑπ᾿ αὐτοῦ βασιλεύεσθαι, διά τῆς ἐκπληρώσεως τῶν ζωοποιῶν αὐτοῦ ἐντολῶν· καί τούς κατ᾿ αὐτόν ἐπί γῆς βασιλεύοντας, ἀξίως τιμᾷν, ὡς φύλακας τῶν αὐτοῦ θείων διαταγμάτων. |
Öàðü, êîòîðûé
ïîòùàëñÿ òàê ñîõðàíèòü ñåé çàêîí öàðñòâà, âîèñòèíó ÿâèëñÿ
íà çåìëå âòîðûì ïî Áîãå, êàê âåðíåéøèé ïîìîùíèê Áîæåñòâåííîé âîëè è ñïðàâåäëèâî ïîëó÷èâøèé æðåáèé áûòü ïîä Öàðåì Áîãîì è öàðñòâîâàòü íàä ëþäüìè. Íî
òîò, êîòîðûé
îòâåðã ýòî óñòàíîâëåíèå è âñÿ÷åñêè ðåøèë öàðñòâîâàòü äëÿ ñåáÿ, à íå äëÿ Áîãà,
áóäåò ÿâíî äåëàòü ïðîòèâíîå ýòîìó, òèðàíè÷åñêè
îòãîíÿÿ îò ñåáÿ áëàãèõ è äàëåêî îòñòàâëÿÿ èõ îò âñÿêîãî ñîâåòà è âëàñòè, íî ðåáÿ÷åñêè
ïðèâëåêàÿ çëûõ è ïîñòàâëÿÿ èõ ãîñïîäàìè âñåé åãî âëàñòè, ÷òî åñòü äëÿ
ïðàâÿùèõ è äëÿ
óïðàâëÿåìûõ ïîñëåäíÿÿ ïðîïàñòü ïîãèáåëè. Íàì æå äà äàñò Áîã äîáðîâîëüíî èìåòü Åãî Öàðåì, èñïîëíåíèåì
æèâîòâîðÿùèõ Åãî
çàïîâåäåé, è äîñòîéíî ÷òèòü ñîãëàñíî Åìó öàðñòâóþùèõ íà çåìëå, êàê ñòðàæåé
Áîæåñòâåííûõ Åãî ïîñòàíîâëåíèé. |
Ïîýòîìó òîò öàðü, êîòîðûé èìåííî òàê è
ïîñòàðàëñÿ ñîáëþñòè ýòîò çàêîí âëàäû÷åñòâà, ïðîñëàâëåí
êàê ïîèñòèíå âòîðîé íà çåìëå ïîñëå Áîãà, èáî ñäåëàëñÿ âåðíåéøèì èñïîëíèòåëåì
Áîæèåé âîëè è ñïðàâåäëèâî ïîëó÷èë âëàäû÷åñòâî íàä ëþäüìè ÷åðåç ïîñëóøàíèå âëàäû÷åñòâó Áîãà. Òîò æå, ÷òî îòâåðã ýòîò çàêîí
è ïîëíîñòüþ ïðèïèñûâàåò âëàäû÷åñòâî ñåáå, à íå Áîãó, åñòåñòâåííî, áóäåò
òâîðèòü ïðîòèâîïîëîæíîå ýòîìó, ïðîãîíÿÿ îò ñåáÿ äîáðîäåòåëüíûõ è óäàëÿÿ îò
âñÿêîãî ñîâåòà è âëàñòè, <453> çëîíðàâíûõ æå áåçðàññóäíî ïðèáëèæàÿ ê
ñåáå è íàçíà÷àÿ ïîâåëèòåëÿìè âñåãî ñâîåãî ìîãóùåñòâà, ÷òî åñòü ïðîïàñòü
îêîí÷àòåëüíîé ïîãèáåëè è ïðàâèòåëåé, è óïðàâëÿåìûõ. Íàì æå äà ïîäàñò Áîã
îõîòíî ïîä÷èíÿòüñÿ Åãî âëàäû÷åñòâó
èñïîëíåíèåì æèâîòâîðÿùèõ Åãî çàïîâåäåé è äîñòîéíî ÷òèòü âëàäû÷åñòâóþùèõ íà çåìëå ïî
Åãî âîëå, êàê
áëþñòèòåëåé Áîæèèõ ïîñòàíîâëåíèé. |
Quiconque
en gouvernant
s'applique à préserver
cette loi de gouvernement
se révèle un vrai
lieutenant de Dieu, devenu collaborateur fiable du conseil divin ; et
d'être lui-même gouverné
par Dieu lui vaut de faire régner
la justice parmi les hommes. Alors que celui qui rejette la loi et s'arroge
de régner par
lui-meme et non par Dieu, agit à l’encontre des premiers. Il secoue
loin de lui les bons par sa
tyrannie, il se place au-dessus de tout conseil et de toute autorité. D'autre part, il attire impudemment les pervers et
en fait même les arbitres de son autorité, ce qui est le gouffre ultime de perdition pour qui
gouverne et pour qui est gouverné.
Que
Dieu nous accorde de nous placer volontiers sous Son règne par l'accomplissement du
commandement salutaire, et d'honorer ceux qui sur terre gouvernent dans Ses
voies en tant que gardiens de Ses divines dispositions. |
Ñðàâíåíèå
ïåðåâîäîâ ïîêàçûâàåò, âî-ïåðâûõ, ÷òî ïåðåâîä ïðîò. Âàëåíòèíà Àñìóñà —
ïðåâîñõîäíîãî çíàòîêà äðåâíåãðå÷åñêîãî, òîíêî ÷óâñòâóþùåãî åãî ñïåöèôèêó —
àáñîëþòíî òî÷åí, ëèøü â íåêîòîðûõ ñëó÷àÿõ ìîæíî ãîâîðèòü î òåõ èëè èíûõ âïîëíå
äîïóñòèìûõ íþàíñàõ â èíòåðïðåòàöèè ëåêñèêè èëè ñèíòàêñèñà. Íàïðîòèâ, ïåðåâîä Å.
Íà÷èíêèíà, â öåëîì íåïëîõîé, âñå æå èçîáèëóåò ïðîïóñêàìè è íåòî÷íîñòÿìè.
Âî-âòîðûõ, Å. Íà÷èíêèí, íåñìîòðÿ íà õîðîøåå çíàíèå ôðàíöóçñêîãî ÿçûêà, íå
ñâåðÿë ñâîé ïåðåâîä ñ ïåðåâîäîì Ý. Ïîíñóà. Ñàìî ïî ñåáå ñòðåìëåíèå ïåðåâîäèòü
òîëüêî ñ ÿçûêà îðèãèíàëà (ê ñîæàëåíèþ, íå âñåãäà âñòðå÷àþùååñÿ ó ðóññêèõ
ïåðåâîä÷èêîâ), íåñîìíåííî, ïîõâàëüíî. Îäíàêî è îïûòíûå ïåðåâîä÷èêè, ïî îêîí÷àíèè
ïåðåâîäà, îáû÷íî íå ïðåíåáðåãàþò ïîäîáíûìè ñâåðêàìè, èáî ðàâíî âîçìîæíûå, íî
ðàçëè÷íûå èíòåðïðåòàöèè îäíîãî è òîãî æå ìåñòà ìîãóò îñòàòüñÿ íåçàìå÷åííûìè. Â
äàííîì æå ñëó÷àå ñâåðêà äàæå ñ êðèòèêóåìûì ñïåöèàëèñòàìè ïåðåâîäîì Ý. Ïîíñóà
ìîãëà áû ïîìî÷ü Å. Íà÷èíêèíó èçáåæàòü ÿâíûõ îøèáîê. Åñëè òàêîé ñâåðêè íå ñäåëàë
ïåðåâîä÷èê, îíà ìîãëà áû áûòü ïðîâåäåíà ðåäàêòîðîì, íî è ýòîé âîçìîæíîñòüþ,
óâû, èçäàòåëè êíèãè íå âîñïîëüçîâàëèñü.
Âïðî÷åì,
óêàçàííûìè íåäî÷åòàìè ìîæíî áûëî áû â èçâåñòíîé ñòåïåíè ïðåíåáðå÷ü, åñëè áû íå
åùå îäèí íåäîñòàòîê, ñâîäÿùèé ê ìèíèìóìó öåííîñòü ðóññêîãî ïåðåâîäà. Äåëî â
òîì, ÷òî Å. Íà÷èíêèí ïî÷òè âñþäó (êðîìå îäíîãî ìåñòà, ãäå ñòîèò ñóùåñòâèòåëüíîå
«öàðü») ïåðåâåë ãðå÷åñêîå ñëîâî βασιλεία
(«öàðñòâî») êàê
«âëàäû÷åñòâî», õîòÿ äëÿ ïîñëåäíåãî çíà÷åíèÿ â ãðå÷åñêîì ÿçûêå åñòü öåëûé ðÿä
äðóãèõ ñëîâ. Àíàëîãè÷íóþ îøèáêó äîïóñêàåò è Ý. Ïîíñóà, íî ôðàíöóçñêèé
ïåðåâîä÷èê â ðàâíîé ìåðå, íàðÿäó ñî ñëîâîì gouvernement, èñïîëüçóåò è règne, ÷òî áîëåå òî÷íî ïåðåäàåò
ñìûñë «öàðñòâà». Òî, ÷òî ìîãëî áû áûòü èçâèíèòåëüíûì ó ïåðåâîä÷èêà,
âîñïèòàííîãî â òðàäèöèÿõ ãîñóäàðñòâà, ãäå ðåâîëþöèÿ ïðîèçîøëà ãîðàçäî ðàíüøå,
÷åì â Ðîññèè, è ãäå äóõ ëèáåðàëèçìà ïóñòèë ãëóáîêèå êîðíè, ñîâåðøåííî
íåäîïóñòèìî ó ðóññêîãî ïåðåâîä÷èêà, æèâóùåãî â ñòðàíå, êîòîðàÿ ñ÷èòàëà ñåáÿ «òðåòüèì
Ðèìîì» è ãäå âèçàíòèéñêèå òðàäèöèè â òîé èëè èíîé ìåðå ñóùåñòâîâàëè âïëîòü äî
ðåâîëþöèè 1917 ã. Îïèðàÿñü íà ïåðåâîä Å. Íà÷èíêèíà (ãäå íå òîëüêî äàí íåâåðíûé
ïåðåâîä ñëîâà «öàðñòâî», íî è ïðîïóùåí åãî àíòîíèì — «òèðàíè÷åñêè»),
íåèñêóøåííûé ÷èòàòåëü ìîã áû ïðåäïîëîæèòü, ÷òî ïðåïîäîáíûé Ìàêñèì ñ÷èòàë äàííîé
Áîãîì ëþáóþ âëàñòü («âëàäû÷åñòâî»),
òîãäà êàê ïðåïîäîáíûé ãîâîðèò èñêëþ÷èòåëüíî î öàðñêîé âëàñòè.
Óêàçàííàÿ
ñåìàíòè÷åñêàÿ îøèáêà óñóãóáëÿåòñÿ íåçíàíèåì ïåðåâîä÷èêîì èñòîðè÷åñêèõ ðåàëèé.
Êàê çàìå÷àåò âûäàþùèéñÿ èñòîðèê Âèçàíòèéñêîé èìïåðèè Ã. Îñòðîãîðñêèé, èìåííî
Èðàêëèé îñòàâèë ïðåæíèå òèòóëû ñàìîäåðæöà
(imperator, caesar, augustus), ïðåäïî÷òÿ èì íå óïîòðåáëÿâøååñÿ â âûñøèõ êðóãàõ
«íàðîäíîå ãðå÷åñêîå èìåíîâàíèå 'öàðü'» (die volkstümliche griechische
Bezeichnung βασιλεύς: Ostrogorsky G. Geschichte des
byzantinischen Staates. Band 1/2. München, 1963. S.
89; íîâîãðå÷. ïåð.: Ostrogorsky G. Ἱστορία τοῦ Βυζαντινοῦ Κράτους. Τ. 1. Ἀθήνα, 1997. Σ. 172–173). Äîïóñòèìî ïðåäïîëîæèòü,
÷òî òàêèå âàæíûå ïåðåìåíû â òèòóëàòóðå âðÿä ëè ïðîøëè íå çàìå÷åííûìè ïðï.
Ìàêñèìîì, êîòîðûé ðàíåå (â 610–613 ãã.) áûë ñåêðåòàðåì èìïåðàòîðà Èðêàëèÿ (ñì.
ðåöåíçèðóåìîå èçäàíèå, ñ. 44), õîòÿ, êîíå÷íî æå, ó íàñ íåò íåîïðîâåðæèìûõ
äîêàçàòåëüñòâ ïîëíîãî èñêëþ÷åíèÿ âîçìîæíîñòè «íàðîäíîãî ñëîâîóïîòðåáëåíèÿ» â
10-ì ïèñüìå. (Êñòàòè, ìîæíî áûëî áû óòî÷íèòü ìíåíèå Ï. Øåðâóäà [An annotated
Date-List... P. 26], ÷òî â äàííîì ïèñüìå «íåò íèêàêèõ âíåøíèõ
ñâèäåòåëüñòâ» äëÿ äàòèðîâêè. Óêàçàííûé òèòóë áûë ïðèíÿò Èðàêëèåì íå ïîçäíåå 629
ã., êàê ñâèäåòåëüñòâóåò îäíà íàäïèñü (Ostrogorsky. Geschichte... S. 89–90. Anm. 2; Ostrogorsky
G.
Αὐτόθι.
Σ. 256, σημ. 55), ÷òî äàåò ïðèáëèçèòåëüíûé
terminus post quem äëÿ 10-ãî ïèñüìà, åñëè ñîãëàñèòüñÿ ñ íåñëó÷àéíîñòüþ
òåðìèíîëîãè÷åñêîãî ñëîâîóïîòðåáëåíèÿ â ýòîì ïèñüìå. Çàìåòèì çäåñü æå, ÷òî
äàòèðîâêè îòäåëüíûõ (äàëåêî íå âñåõ) ïèñåì ðàññåÿíû â ïðåäèñëîâèè Æ.-Ê. Ëàðøå è
íå ïîâòîðåíû â ïîñòðàíè÷íûõ ñíîñêàõ ê ñàìèì ïèñüìàì, ÷òî çàòðóäíÿåò ðàáîòó ñ
êíèãîé.)
Âî
ôðàíöóçñêîì ïåðåâîäå áûëè èçäàíû òîëüêî 45 ïèñåì, èìåþùèõñÿ â èçäàíèè Êîìáåôè.
 ðåöåíçèðóåìóþ æå êíèãó âêëþ÷åíû äîïîëíèòåëüíî íåêîòîðûå äðóãèå ïîñëàíèÿ, íå âîøåäøèå â óêàçàííîå èçäàíèå (â
ñîäåðæàíèè íà ñ. 10 âêðàëàñü äîñàäíàÿ îøèáêà — ïðîïóñê îòðèöàíèÿ,
ïðèñóòñòâóþùåãî íà øìóöòèòóëå). Òðè ïèñüìà ïåðåâåäåíû Ç. À. Áàðçàõ («À» è «Â»,
ñ. 253–257; áîãîñëîâñêî-ïîëåìè÷åñêèé òðàêòàò 12 ïåðåâåäåí ñ ëàòûíè, ñ.
258–264). Îêîí÷àíèå ïèñüìà 8 ïåðåâåäåíî Ã. È. Áåíåâè÷åì (ñ. 265–266). (Ññûëêè
íà èìåþùèåñÿ ðóññêèå ïåðåâîäû äðóãèõ ïîñëàíèé ïðèâåäåíû íà ñ. 12.) Óêàçàííûå
äîïîëíåíèÿ, íåñîìíåííî, ïîëåçíû è ñîñòàâëÿþò ïðåèìóùåñòâî ðóññêîãî èçäàíèÿ
ïåðåä ôðàíöóçñêèì.
Ñïåöèàëüíîãî
êîììåíòàðèÿ ñîñòàâèòåëÿ êíèãè — Ã. È. Áåíåâè÷à (÷ëåíà ðåäêîëëåãèè ñåðèè) —
óäîñòîèëîñü òîëüêî îêîí÷àíèå ïèñüìà 8, ãäå îáñóæäàåòñÿ íàñèëüñòâåííîå êðåùåíèå
èóäååâ â Êàðôàãåíå. Íàäî ïîëàãàòü, ÷òî âñå äðóãèå áîãîñëîâñêèå è èñòîðè÷åñêèå
äåòàëè áîëüøîãî ñîáðàíèÿ ïèñåì äëÿ èçäàòåëåé íå èìåëè òàêîãî çíà÷åíèÿ, êàê
ñòîëü ÷àñòíûé âîïðîñ.
Êíèãà
ñíàáæåíà äâóìÿ óêàçàòåëÿìè, ñîñòàâëåííûìè Ä. Ñ. Áèðþêîâûì: äðåâíèõ àâòîðîâ (ãäå
îòñóòñòâóþò äàæå òàêèå óòî÷íåíèÿ, êàê «ñâò.»!) è áèáëåéñêèõ ëèö, à òàêæå öèòàò
èç Ñâÿùåííîãî Ïèñàíèÿ.  ïîñëåäíèé óêàçàòåëü âêëþ÷åíû òîëüêî ïðÿìûå öèòàòû, à
àëëþçèè èñêëþ÷åíû, òîãäà êàê, íàïðèìåð, â çàïàäíûõ èçäàíèÿõ àëëþçèè îáû÷íî
âêëþ÷àþòñÿ â ïîäîáíîãî ðîäà óêàçàòåëè (÷àñòî â ñîïðîâîæäåíèè àñòåðèñêà,
ïîçâîëÿþùåãî îòëè÷èòü öèòàòó îò àëëþçèè).
Èòàê,
â çàêëþ÷åíèå ìîæíî ñäåëàòü âûâîä, ÷òî ïî ñðàâíåíèþ ñ ôðàíöóçñêèì ïåðåâîäîì
ðóññêîå èçäàíèå èìååò íåêîòîðûå ïðåèìóùåñòâà (îïðåäåëåíèå ðÿäà öèòàò, âêëþ÷åíèå
äîïîëíèòåëüíûõ ïèñåì), íî ïîëåçíàÿ ðàáîòà ðåäàêòîðà íå áûëà äîâåäåíà äî êîíöà.
Íåäîñòàòêè æå ïåðåâîäà (ïî-âèäèìîìó, ïîâòîðíî íå ñâåðÿâøåãîñÿ ñ ãðå÷åñêèì
îðèãèíàëîì èëè ôðàíöóçñêèì ïåðåâîäîì äðóãèìè ëèöàìè), èíîãäà êðèòè÷åñêèå, âî
ìíîãîì ñíèæàþò öåííîñòü êíèãè è çàñòàâëÿþò ïîëüçîâàòüñÿ åé ñ îñòîðîæíîñòüþ.
Íàäååìñÿ, ÷òî âñêîðå ìàëåíüêèé òèðàæ ðàçîéäåòñÿ è ïîÿâèòñÿ íîâîå èçäàíèå,
êà÷åñòâî êîòîðîãî áóäåò ñåðüåçíî óëó÷øåíî.  öåëîì æå ìû ïðèâåòñòâóåì ïîÿâëåíèå
öåëûõ äâóõ êíèã, ñâÿçàííûõ ñ èìåíåì ïðï. Ìàêñèìà Èñïîâåäíèêà, ÷òî çíàìåíóåò
ñîáîé íîâûé ýòàï â îñâîåíèè ðóññêèìè ÷èòàòåëÿìè òâîðåíèé ýòîãî âûäàþùåãîñÿ îòöà
Öåðêâè.